Dzieje szpitalnictwa w Polsce sięgają czasów średniowiecza, kiedy to powstawały pierwsze placówki opieki medycznej prowadzone przez Kościół, a głównie przez zakon Św. Ducha, którego członków zwano popularnie duchakami.

Podobnie było również na terenach położonych w widłach Wisły i Sanu. W Sandomierzu opiekę nad chorymi rozpoczęli sprowadzeni tam właśnie zakonnicy Św. Ducha, a w niedalekim Miechocinie przy jednej z najstarszych parafii archidiecezji krakowskiej utworzono mały przytułek dla starców i chorych. Najstarsza wzmianka o istnieniu tam takiej instytucji pochodzi z pierwszej połowy XVIII wieku.

Sto lat później, pod koniec wieku XIX, dzięki staraniom Zofii z Zamoyskich Tarnowskiej powstaje pierwszy szpital w Tarnobrzegu, mający charakter instytucji prywatnej. Jednak wzrastające potrzeby wynikłe z rozwoju cywilizacyjnego, wzrostu świadomości, jak również z pewnego ogólnego trendu sprawiają, iż syn Zofii Tarnowskiej, Zdzisław, kolejny dziedzic Dzikowa, postanawia ufundować nowy, powszechny szpital odpowiadający potrzebom powiatowego miasta i najbliższej okolicy. Akt fundacyjny nosi datę 19 lutego 1902 roku. Decyzja Tarnowskiego wychodziła naprzeciw uchwale z maja 1900 roku Sejmu Galicyjskiego, który uznawał w niej potrzebę budowy takowej placówki w Tarnobrzegu. 12 lutego 1904 roku, po dwóch latach od podjęcia decyzji o budowie, szpital został oddany do użytku publicznego. 22 grudnia tegoż roku nowo powstały szpital został przez fundatora przekazany Wydziałowi Krajowemu, stając się tym samym placówką samorządu powiatowego. Wtedy otrzymał również imię Zofii z Zamoyskich Tarnowskiej, jako hołd dla jej działalności na rzecz ubogich i potrzebujących oraz jako wotum za cudowne ocalenie z choroby.

Szpital tarnobrzeski, postawiony na parceli wydzielonej z dóbr miechocińskich rodziny Tarnowskich, składał się z budynku głównego, mogącego przyjąć 30 chorych, oraz z budynków pomocniczych, przeznaczonych dla administracji i na potrzeby gospodarcze.

W 1933 roku Komitet Szpitala Powszechnego, na czele którego stał inż. Jan Bochniak, podjął starania o rozbudowę tej placówki. Wymusiły ją ciągle wzrastające potrzeby zapewnienia opieki medycznej dla ludności powiatu tarnobrzeskiego. Dwa lata później, w styczniu 1935 roku, uroczyście poświęcono dobudowane nowe części szpitala, który dodatkowo otrzymał jeszcze przyszpitalny park dla rekonwalescentów. Kolejna rozbudowa szpitala nastąpiła już po II wojnie światowej, a ostatni jej etap trwa po dzień dzisiejszy.

W 1975 roku, kiedy to Tarnobrzeg uzyskał status miasta wojewódzkiego, równocześnie do takiej samej rangi został podniesiony tarnobrzeski szpital.

Obchodząc stulecie istnienia tej placówki, warto uświadomić sobie i wyakcentować rolę tych osób, bez których jego powstanie i funkcjonowanie byłoby niemożliwe.

FUNDATORZY

Działalność społeczna, gospodarcza, kulturalna i polityczna rodziny Tarnowskich stały się głównym czynnikiem sprawczym rozwoju Tarnobrzega i okolicy. Ich wysiłkom, funduszom i aktywności zawdzięczamy powstanie pierwszych szkół, ochronek, kościołów, zakładów pracy i towarzystw. Duża część tych inicjatyw związana jest z postacią Zdzisława Tarnowskiego, zarządzającego dobrami dzikowskimi w latach 1894-1937.

Ten niezwykle zasłużony dla kraju i regionu człowiek w dniu przekazania szpitala Wydziałowi Krajowemu tak uzasadniał swoją decyzję jego budowy: Dawno żywiłem pragnienie, aby złym stosunkom sanitarnym naszego powiatu zaradzić, bo sam nieraz chory, wiem co to jest zdrowie. Postanowienie powzięte, by dla użytku cierpiącej ludności postawić ten szpital, zeszło się tu z myślą, by w chwili, kiedy stary szpital mojej Matki przestanie istnieć, nowy związać z Jej imieniem i kazać po wieki pamiętać Jej imię biednym i chorym, którymi się całe życie zajmowała, pamiętać, że Jej to mają do zawdzięczenia. Tym dziełem dwie swoje myśli urzeczywistniłem: Moja Matka ma pomnik za życia postawiony, którym da Bóg jeszcze długie lata cieszyć się będzie na tego dzieła użyteczność – a chorzy bracia i synowie nasi po wieczne czasy mają zapewnione na podstawie ustawy przez Sejm uchwalonej i przez Najjaśniejszego Pana sankcjonowanej, że tu znajdą ratunek i umiejętną pomoc lekarską, że tu wielu zdrowie i życie odzyska.

Zdzisław Tarnowski nie ograniczył się jedynie do ufundowania gruntu pod szpital i jego budowy, ufundował również pełne wyposażenie dla tej placówki; od łóżek po najnowszą ówczesną aparaturę medyczną. Pomimo przejścia szpitala pod władzę samorządu powiatowego, Tarnowscy cały czas wspomagali swoją fundację bądź to darowiznami rzeczowymi, bądź pieniędzmi. Pomocy nie odmówili również podczas rozbudowy szpitala w latach trzydziestych XX wieku, ofiarowując na ten cel bezpłatnie własne grunta. Pomoc szpitalowi okazywał również syn Zdzisława Tarnowskiego, Artur, który po śmierci ojca zarządzał do 1939 roku dzikowskimi włościami.

LEKARZE

Od samego początku swojego istnienia tarnobrzeski szpital miał szczęście do wybitnych lekarzy, którzy uczynili z tej placówki liczący się ośrodek medyczny najpierw w Galicji, a później w południowej Polsce. Spośród całej plejady szpitalnych medyków wymieńmy tylko niektórych, których nazwiska przeszły do historii nie tylko regionalnej.

Jednym z pierwszych dyrektorów tarnobrzeskiego szpitala był Ryszard Urbanik, chirurg przybyły tu wprost z Krakowa. Szybko zyskał sławę doskonałego lekarza, lecząc pacjentów ciągnących doń często z dalszych stron. Dzielił on służbę lekarza z aktywną działalnością społeczną, co stało się zresztą regułą dotyczącą prawie wszystkich wybitnych tarnobrzeskich lekarzy. Tak było również w przypadku Waleriana Momidłowskiego, który prócz lekarskiej sumienności ofiarował Tarnobrzegowi i jego mieszkańcom cały własny majątek jak również swój czas na działalność charytatywną, społeczną i gospodarczą. Nie mniejszą aktywnością charakteryzował się doktor Jan Chruściel, organizator Kasy Chorych w Tarnobrzegu oraz współbudowniczy szpitali w Stalowej Woli i Nowej Dębie.

Sławą świetnego chirurga cieszył się Ferdynand Rusinowski, od 1923 roku dyrektor tarnobrzeskiego szpitala, Absolwent uczelni medycznych w Krakowie i Wiedniu. Stworzył w Tarnobrzegu jeden z najlepszych oddziałów chirurgii w Polsce. W czasie okupacji zaprzysiężony żołnierz AK, niosący rannym żołnierzom medyczną pomoc. Po wojnie za działalność niepodległościową został przez władze komunistyczne odsunięty ze stanowiska dyrektora i prześladowany. Sławą medyczną cieszył się też w Tarnobrzegu dr Eugeniusz Pawlas, były legionista, kawaler orderu Virtuti Militari, który po objęciu praktyki w mieście został nazwany „tarnobrzeskim Judymem” za swoją bezinteresowną pomoc wszystkim potrzebującym. Po tragicznej śmierci Pawlasa, będącej następstwem zakażenia w trakcie sekcji zwłok, jego następcą został Tadeusz Starostka, świetny lekarz i organizator, żołnierz września 1939 roku, oficer AK, ps. Eskulap, szef służby medycznej w tarnobrzeskim obwodzie. Po wojnie skazany na 10 lat więzienia za działalność niepodległościową. Ze szpitalem związany był również dr Otton Loewy, od 1913 roku lekarz powiatowy, działacz PCK, prekursor oświaty zdrowotnej na terenie tarnobrzeskiego powiatu.

Niewątpliwie najsłynniejszą postacią powojennej tarnobrzeskiej medycyny była doktor Olga Lilien, pochodząca ze Lwowa, ukrywająca się przez prawie całą okupację w Mokrzyszowie. Po zakończeniu wojny rozpoczęła pracę w tarnobrzeskim szpitalu, tworząc tam oddział dziecięcy. Mając za sobą przedwojenne studia i praktyki lekarskie we Lwowie, Berlinie i USA, całe swoje życie oddała pacjentom, poświęcając im nie tylko wielkie umiejętności, ale także ogromne serce.

SIOSTRY – PIELĘGNIARKI

Stuletnia historia tarnobrzeskiego szpitala to także wspaniała karta zapisana przez szpitalne pielęgniarki. Przez pierwsze ponad 50 lat tę funkcję pełniły siostry zakonne ze zgromadzenia Sióstr Służebniczek Najświętszej Marii Panny Niepokalanego Poczęcia. Zakon ten, założony na ziemiach polskich w połowie XIX wieku przez Edmunda Bojanowskiego, w swojej regule miał wpisaną działalność społeczną na rzecz chorych, opuszczonych i dzieci. Siostry z tego zgromadzenia, zwane popularnie służebniczkami, zostały sprowadzone do Tarnobrzega przez Tarnowskich w 1870 roku z zadaniem prowadzenia ochronki dla dzieci. Kiedy Zofia Tarnowska utworzyła prywatny szpital, posługę w nim zleciła właśnie służebniczkom. W sposób jakby naturalny zostały one pielęgniarkami w nowo wybudowanym w 1903 roku szpitalu. Ich szpitalna posługa to nie tylko opieka nad chorymi. Do ich zadań należała również asysta tarnobrzeskim lekarzom oraz opieka nad szpitalną kaplicą, która istniała od zarania placówki. Z czasem do realizacji tych zadań dołączyły osoby świeckie, które, co stało się powszechną polską tradycją, po dziś dzień nazywa się również siostrami.

Służebniczki Najświętszej Marii Panny pracowały w tarnobrzeskim szpitalu do roku 1961, kiedy to administracyjną decyzją zostały przez władze zmuszone do opuszczenia miejsca swojej posługi. Proces rugowania sióstr zakonnych ze szpitali został przeprowadzony w całym kraju i był wynikiem walki władzy państwowej z Kościołem. Efektem tej walki była również likwidacja kaplicy szpitalnej i funkcji kapelana. Warto dodać, iż historia bytności sióstr zakonnych w tarnobrzeskim szpitalu to także dzieje ich zaangażowania religijnego i patriotycznego. To pierwsze w sposób oczywisty wynikało z powołania, to drugie świadczy­ło o nierozerwalnych więzach ludzi Kościoła z Narodem i społeczeństwem.

Druga połowa historii szpitala pisana jest trwającą do dziś posługą sióstr świeckich. W 1903 roku rozpoczynało w nim pracę 5 sióstr – pielęgniarek, sto lat później ich liczba osiągnęła prawie 300. W różnicy tej zawiera się nie tylko matematyczny zapis rozwoju placówki, obrazuje ona również zakres zaspakajania potrzeb chorego człowieka.

PACJENCI

Bez nich szpital nie miałby racji bytu. Dla nich został powołany, im służą lekarze i personel pomocniczy. Ich losy to również 100-letnie dzieje szpitala. Od początków istnienia miał on charakter powszechny, stając się miejscem, w którym choroba i śmierć przekreślały różnice społeczne, polityczne i światopoglądowe. Rzadko gdzie, tak jak w szpitalu, człowiek-pacjent staje sam w obliczu spraw najważniejszych, a często ostatecznych. Nigdzie też w takim stopniu, jak w szpitalu los, jednego człowieka nie zależy  tak bardzo od postawy i pomocy drugiego.

Mimo iż pacjenci tarnobrzeskiego szpitala stanowili i stanowią do dziś przekrój lokalnego społeczeństwa, to zdarzały się wyjątki w 100-letniej historii placówki, kiedy to duża część pacjentów miała charakter specyficzny. Tak było w latach obydwu wojen światowych, kiedy to najpierw w 1914 i 1915, a następnie w 1939 roku szpital zmieniał swoją specyfikę, stając się w swoisty sposób szpitalem wojskowym.

W dziejach tarnobrzeskiego szpitala, którego jubileusz 100-lecia właśnie obchodzimy, nierozerwalnie wpisana jest również historia ostatnich stu lat miasta i powiatu. Powołany, by służyć ludziom, w sposób oczywisty wpisywał się w ich losy. Patrząc dziś z perspektywy 100 lat, należy oddać hołd tym wszystkim, którzy podjęli decyzję o powołaniu szpitala i ją zrealizowali. Fakt ten wystawia dobre świadectwo ówczesnym elitom i społeczeństwu. Warto również sobie uświadomić, iż szansa, jaką stwarzało powstanie szpitala w Tarnobrzegu, nie została przez kolejne pokolenia zmarnowana. Wszak jest on aż do dziś świadectwem aktywności społecznej i umiejętności działań podejmowanych w imię dobra wspólnego.

Słowo szpital pochodzi od łacińskiego przymiotnika hospitalis i znaczy: przyjacielski, gościnny. Takim był na przestrzeni 100 lat szpital tarnobrzeski. Jego dzieje pozwalają żywić nadzieję, iż takim również pozostanie.

Opracowanie:
Tadeusz Zych

Historia Administracji Szpitala w Tarnobrzegu

Działalność administracyjną w Szpitalu Powszechnym w Tarnobrzegu zapoczątkowały w 1904 roku siostry służebniczki. Główny lekarz, Walery Mamidłowski, listem z dnia 8.01.1904 roku powiadomił matkę Leonę w Starej Wsi, że hrabina Tarnowska życzyłaby sobie, aby w nowo założonym szpitalu w Tarnobrzegu prowadzenie administracji objęły siostry służebniczki. Do zadań sióstr oprócz prowadzenia kancelarii i wszystkich spraw związanych z finansami miało należeć także prowadzenie gospodarstwa domowego, dozór nad służbą
i kuchnią.

Matka Leona, przełożona sióstr służebniczek w Starej Wsi, w porozumieniu z komisarzem zgromadzenia przyjęła warunki i 22 grudnia 1904 roku w obecności dr. Sawickiego, inspektora szpitali, została podpisana umowa przez przewodniczącego komitetu szpitala, dr. Walerego Mamidłowskiego, i siostrę Ludwikę Walkowicz w imieniu zgromadzenia. Do 1910 roku w szpitalu pracowało 5 sióstr. Szpital stale rozbudowywano, rozszerzano też jego działalność. W 1935 roku odbyła się uroczystość poświęcenia nowej części tarnobrzeskiej placówki medycznej. W szpitalu pracowało wówczas już 8 sióstr. W latach 1939 – 1948 w szpitalu pracowało 9 do 11 sióstr, a w latach 1950 – 1958 15 sióstr.

Do 1972 roku, tj. do okresu, w którym utworzono Zakład Opieki Zdrowotnej, zakres zadań komórek organizacyjnych administracji podporządkowany był jedynie działalności podstawowej szpitala. Utworzenie ZOZ-u rozszerzyło zakres działalności służb administracyjnych na obsługę lecznictwa otwartego, specjalistycznego, medycyny przemysłowej i służb społecznych.

W roku 1975, w którym utworzono województwo tarnobrzeskie, Zakład Opieki Zdrowotnej przekształcony został w Wojewódzki Szpital Zespolony, który jako jednostka budżetowa podlegał wojewodzie tarnobrzeskiemu.

W tym czasie funkcjonowały w nim następujące komórki administracyjne:

• Dział Metodyczno-Organizacyjny
• Wojewódzki Ośrodek Opiekuna Społecznego
• Dział Służb Społecznych
• Inspektor ds. orzecznictwa lekarskiego
• Dział Ekonomiczno-Administracyjny
• Dział Służb Pracowniczych

samodzielne stanowiska pracy:

• radca prawny,
• inspektor ds. obronności,
• inspektor ds. bhp i ppoż.

Na przestrzeni kilkunastu lat, wskutek rozszerzania bądź ograniczania organizacji ochrony zdrowia, administrację szpitala dostosowywano do istniejących potrzeb. Ostateczny kształt służb administracyjnych, jaki funkcjonuje obecnie, to wynik zmian organizacyjnych szpitala, ukształtowanych Ustawą z 1991 roku o Zakładach Opieki Zdrowotnej, na mocy której, Wojewódzki Szpital Zespolony w Tarnobrzegu został przekształcony w Samodzielny Publiczny Zespół Zakładów Opieki Zdrowotnej pod nazwą Wojewódzki Szpital Zespolony w Tarnobrzegu.

Kolejne zmiany w organizacji ochrony zdrowia oraz w administracyjnym podziale kraju spowodowały, że tarnobrzeski szpital stał się jednostką organizacyjną, którego organem założycielskim jest Sejmik Województwa Podkarpackiego. Obowiązujący obecnie Statut szpitala określa komórki administracyjne, do których zaliczamy :

• Dział Organizacyjny i Zarządzania
  
• Dział Kadr i Płac
  
• Dział Techniczno – Gospodarczy
  
• Dział Zaopatrzenia i Magazynów
  
• Dział Finansowo-Księgowy
• Dział Higieny Szpitalnej
• Sekcja Informatyki
• Sekcja Zamówień Publicznych
• Sekcja Inwestycji

stanowiska samodzielne:

• kapelan szpitalny
• stanowisko ds. BHP
  
• stanowisko ds. ppoż.
  
• radca prawny
• stanowisko ds. obrony cywilnej
• pełnomocnik ds. ochrony informacji niejawnych
• stanowisko ds. analiz ekonomicznych
  
• koordynator kontroli zarządczej
• stanowisko ds. ochrony środowiska
• inspektor ochrony danych
• stanowisko ds. zarządzania jakością.